Umiejętność jasnego i poprawnego komunikowania się należy do podstawowych kompetencji, których dziecko potrzebuje do zdrowego rozwoju i dobrej jakości życia. W pierwszych latach życia dzieci uczą się komunikować stopniowo i indywidualnie, w różnym tempie. Rodzice jednak często zastanawiają się, jak właściwie wspierać rozwój mowy i kiedy warto się zaniepokoić.
Rozwój mowy dziecka – etapy i kiedy zaniepokoić się?
Mowa dziecka rozwija się stopniowo od urodzenia aż do pierwszych lat szkolnych. Bezpośrednio po urodzeniu formy komunikacji ograniczają się przede wszystkim do płaczu i krzyku. Około 3. miesiąca dziecko zaczyna głużyć, rozpoznaje głos rodziców i reaguje uśmiechem.
Mniej więcej od 6. miesiąca dziecko stara się naśladować dźwięki i tworzy proste sylaby („ba-ba”, „ma-ma”). Pierwsze proste słowa pojawiają się między 12. a 18. miesiącem. W wieku około 2 lat dziecko zwykle używa prostych zdań typu „mama am”.
W wieku 3–4 lat dziecko już komunikuje się krótkimi zdaniami, zadaje pytania i adekwatnie reaguje na proste polecenia. Między 5. a 6. rokiem życia mowa jest niemal w pełni rozwinięta – dziecko mówi gramatycznie poprawnie, choć może jeszcze nie znać bardziej złożonego słownictwa.
Warto, aby rodzice zachowali czujność, jeśli dwulatek nie używa żadnych słów lub ma bardzo ograniczony zasób słownictwa, trzyletnie dziecko nie rozumie prostych poleceń, albo jego wymowa pozostaje trudna do zrozumienia około czwartego roku życia. W takich sytuacjach warto skonsultować się z pediatrą lub logopedą.
Najczęstsze problemy w rozwoju mowy i ich przyczyny
U dzieci najczęściej występuje opóźniony rozwój mowy, wady wymowy (seplenienie, rotacyzm, nieprawidłowa wymowa głosek syczących) oraz zaburzenia płynności mowy (jąkanie).
Najczęstszą przyczyną bywa niewystarczająca stymulacja językowa ze strony dorosłych – jeśli dziecko dorasta w środowisku z ograniczoną komunikacją lub zbyt często polega na telewizji czy tablecie, może dojść do opóźnienia rozwoju językowego. Istotne są również predyspozycje genetyczne oraz czynniki zdrowotne, np. zaburzenia słuchu, problemy oddechowe, przerośnięty trzeci migdał itp.
Pewna nieporadność w mówieniu to typowy problem wczesnego dzieciństwa. Należy obserwować przede wszystkim ogólny obraz – dziecko, które chce się komunikować, ale ma jeszcze ograniczone umiejętności, zwykle szybko robi postępy. Jeśli trudności się utrzymują, może na tym ucierpieć jego samoocena i kompetencje społeczne; dlatego nie warto bagatelizować sytuacji.
Jeśli dziecko ma trudności z językiem ojczystym, wstrzymajcie się z nauką języków obcych.
Rola rodzica w rozwoju mowy dziecka: jak właściwie komunikować się?
Rodzic jest głównym i najważniejszym partnerem komunikacyjnym dziecka – poprzez codzienną rozmowę dziecko poznaje język i uczy się aktywnie go używać. W komunikacji z dziećmi stosujcie jasny, wyraźny i nieco wolniejszy sposób mówienia. Wymawiajcie słowa poprawnie, aby dziecko miało prawidłowy wzorzec.
Najbardziej pomożecie dziecku, zadając pytania otwarte („Co teraz będziemy robić?”) i dając mu wystarczająco dużo czasu na odpowiedź. Aktywnie słuchajcie i pokazujcie, że szczerze zależy wam na rozmowie z dzieckiem.
Unikajcie częstych błędów, takich jak „seplenienie” czy naśladowanie nieprawidłowej dziecięcej wymowy. Nie przerywajcie dziecku, gdy mówi, i nie karzcie go za niepoprawne wypowiedzi. Zamiast tego cierpliwie powtarzajcie prawidłową wymowę i doceniajcie każdy wysiłek.
Praktyczne gry i aktywności rozwijające mowę dziecka
Dla małych dzieci idealne są proste rymowanki, wierszyki i piosenki z rytmem i rymem – wspierają rozwój słownictwa, pamięci i artykulacji. Starsze dzieci włączajcie w opowiadanie bajek i historii, rozmawiajcie o ilustracjach w książkach.
Podczas codziennych czynności, takich jak ubieranie, kąpiel czy zakupy, komentujcie swoje działania i sytuacje („teraz założymy zieloną czapkę”, „włożymy mleko do koszyka”). W ten sposób uczycie dziecko prostych, praktycznych słów oraz dostrzegania zależności.
Regularnie czytajcie dziecku na głos i pozwalajcie mu opisywać obrazki widoczne w książkach. Zadawajcie pytania do ilustracji i zachęcajcie dziecko do opisywania szczegółów.
Gry słowne typu „Zgadnij, co jest w pudełku?”, układanie prostych puzzli z efektami dźwiękowymi czy naśladowanie odgłosów zwierząt to sprawdzone aktywności wspierające rozwój mowy już u najmłodszych.
Jakie zabawki są odpowiednie dla rozwoju mowy?
Odpowiednio dobrane zabawki bezpośrednio wpływają na rozwój mowy dziecka. Stawiajcie przede wszystkim na zabawki interaktywne i edukacyjne wspierające kreatywność i komunikację (układanki, puzzle z dźwiękiem, książeczki z prostymi opowiadaniami, pluszowe zwierzątka).
Bardzo skuteczne są karty obrazkowe, zabawy z prostymi klockami czy zestawami konstrukcyjnymi. Pomocna jest także dziecięca tablica do rysowania – dziecko stara się nazywać to, co rysuje.
Z kolei nieodpowiednim wyborem są zwłaszcza zabawki, które „komunikują się” pasywnie zamiast dziecka (tablety, telefony, zabawki, które jedynie odtwarzają dźwięki bez interakcji).
Najczęstsze mity dotyczące rozwoju mowy
Wśród rodziców krąży wiele mitów, np. że „chłopcy mówią później” albo że „mowa dziecka sama się ułoży”. Ignorowanie trudności rzadko prowadzi do ich rozwiązania – przeciwnie, problemy mogą się pogłębiać. Nie wierzcie mitom i zawsze konsultujcie swoje wątpliwości ze specjalistą.
Prawidłowy rozwój mowy u dzieci wpływa na całe ich dalsze życie, w tym na budowanie relacji, edukację i poczucie własnej wartości. Aby dziecko mogło w pełni wykorzystać swój potencjał, potrzebuje uwagi i stymulacji właśnie w okresie, gdy umiejętności językowe się kształtują i utrwalają. Nie bójcie się więc prowadzić z dzieckiem otwartej, cierpliwej komunikacji i twórzcie środowisko, w którym może aktywnie poznawać słowa, dźwięki oraz ich znaczenia.