Dziecko zaczyna nagle i intensywnie płakać w momencie, gdy wychodzisz z pokoju. Jeśli to się zdarza często, jednym z możliwych wyjaśnień jest lęk separacyjny. Lęk separacyjny zwykle pojawia się już w okresie niemowlęcym i jest naturalną częścią rozwoju dziecka. Mimo to może być stresujący dla całej rodziny.
Ten lęk to w istocie silne przeżycie emocjonalne dziecka, które boi się separacji (oddzielenia) od rodziców lub bliskich osób. W tym artykule wyjaśniamy przyczyny, objawy i sposoby radzenia sobie z lękiem separacyjnym u dzieci.
Czym dokładnie jest lęk separacyjny i kiedy zwykle występuje?
Lęk separacyjny można zdefiniować jako strach dziecka przed oddzieleniem od bliskich i najczęściej pojawia się przy rozstaniu z matką lub innym głównym opiekunem dziecka. Zwykle występuje w okresie niemowlęcym, między 6. a 8. miesiącem życia, gdy dziecko zaczyna bardziej zauważać otoczenie i lepiej odróżnia bliskie osoby od obcych.
Wiadomo, że szczyt lęku separacyjnego przypada około pierwszego roku życia, a w niektórych przypadkach może trwać nawet do 3–4 roku życia. W miarę rozwoju stopniowo zanika, ale jego nasilenie i czas trwania różnią się znacznie nie tylko w zależności od wieku, lecz także od indywidualnych cech dziecka.
Z psychologicznego punktu widzenia jest to naturalna reakcja dziecka na uświadomienie sobie własnego istnienia i zależności od rodziców. To przejaw zdrowego rozwoju emocjonalnego, kiedy dziecko kształtuje ważne więzi uczuciowe.
Jakie są objawy lęku separacyjnego?
Najczęstszym i najbardziej oczywistym objawem jest płacz związany z odejściem rodzica. U niemowląt i maluchów pojawia się także lękliwość, potrzeba stałej obecności matki, nadmierne przywieranie i niepokój.
U starszych dzieci lęk może wywoływać bóle brzucha, bóle głowy oraz problemy ze snem lub jedzeniem. Typowa jest także niechęć dziecka do chodzenia do przedszkola, do babci czy w inne miejsca bez rodziców.
Bardzo częstym objawem jest też przywiązanie do zabawek, kocyków czy pluszaków, które dają dziecku poczucie bezpieczeństwa i stanowią namiastkę obecności bliskiej osoby dorosłej. Rodzice powinni uważnie obserwować swoje dziecko, zapisywać sytuacje, w których pojawiają się objawy lęku, i starać się rozróżnić, czy to tylko krótkotrwały epizod, czy długotrwały problem.
Dlaczego lęk separacyjny pojawia się właśnie u twojego dziecka?
Dziecko z wrażliwszym układem nerwowym może odbierać rozłąkę bardziej dramatycznie. Dużą rolę odgrywa też sytuacja rodzinna. Znaczące zmiany, takie jak przeprowadzka, narodziny rodzeństwa, konflikty w rodzinie czy rozpoczęcie przedszkola, mogą być czynnikiem wyzwalającym lub nasilającym lęk separacyjny.
Nie musisz się obawiać, że lęk separacyjny oznacza, iż zrobiłeś/aś coś źle. To naturalny etap rozwoju, którego w mniejszym lub większym stopniu doświadcza każde dziecko. Istnieją jednak różne mity i uprzedzenia, na przykład że lęk dotyczy tylko dzieci nadmiernie chronionych rodziców. Prawda jest taka, że to bardzo indywidualna kwestia i zależy raczej od osobowości oraz temperamentu samego dziecka.
Jak pomóc dziecku poradzić sobie z lękiem separacyjnym?
Pomaga otwarta komunikacja, wyjaśnianie sytuacji prostymi słowami, a także wprowadzenie stałych rytuałów przy wyjściu i powrocie. Rytuały są ważne, ponieważ dziecko się do nich przyzwyczaja, a sytuacja staje się przewidywalna.
Warto dać dziecku przedmiot dający poczucie bezpieczeństwa (ulubiona zabawka, pluszak), który będzie jego „towarzyszem”. Rozwijaj u dziecka umiejętność bycia przez pewien czas samo. Zacznij od krótkich interwałów i stopniowo je wydłużaj.
Jak już wspomniano wyżej. Lęk separacyjny jest normalny. Po pomoc specjalistyczną sięgnij dopiero w momencie, gdy lęk separacyjny dziecka uniemożliwia codzienne funkcjonowanie, jest długotrwały lub zbyt intensywny. Staraj się z wyprzedzeniem unikać szybkiego pożegnania, nie odchodź potajemnie, bez pożegnania, nie ignoruj i nie bagatelizuj uczuć dziecka. Lęk separacyjny jest naturalny, ale także możliwy do opanowania.